Autor: el-Hafidh Ibn Rexheb el-Hanbeli
Burimi: Fadlu ‘Ilmi es-Selef ‘ala ‘Ilm el-Khalef (fq, 39-43, Darul-Imam Ahmed)

Shenjat e Dijes së Padobishme:

Një shenjë treguese e kësaj diturie të padobishme është se ajo shton mendjemadhësi, fodullëk dhe arrogancë tek poseduesi i saj. Dhe ajo e shtyn atë që të kërkojë madhështinë dhe lartësinë në jetën e kësaj dynjaje dhe të garojë për të. Ajo e shtyn atë që të dalë mbi dijetarët, të debatojë me injorantët dhe të tërheqë nga vetja vëmendjen e njerëzve. Është transmetuar se Pejgamberi (sal-lAllahu ‘alejhi ue sel-lem) ka thënë se kushdo që kërkon dije për këto arsye, atëherë: “Zjarri, Zjarri!” [1]

Mund të ndodhë që disa njerëz të cilët posedojnë këto lloj diturish të pretendojnë se e njohin Allahun, i luten Atij dhe largohen nga çdo gjë tjetër përveç saj, por megjithatë, qëllimi që ata fshehin pas atij pretendimi është vetëm e vetëm që të arrijnë një gradë të lartë në zemrat e disa njerëzve, siç janë për shembull prijësat dhe ata si puna e tyre. Ndoshta qëllimi i tyre është që t’i bëjnë këta njerëz që të kenë mendime të mira për ta ose që të arrijnë të mbledhin një numër të madh pasuesish ose që njerëzit t’i nderojnë dhe t’i respektojnë për hir të dijes së tyre.

Një tjetër shenjë e kësaj (diturie të padobishme) është kur dikush pretendon se ka lidhje shumë të afërt me Allahun, domethënë pretendon se është ueli, ashtu sikurse pretendojnë për vetet e tyre Njerëzit e Librave të Mëparshëm, Karamitët, [2] Batinijët [3] dhe ata si puna e tyre.

Kjo bie në kundërshtim me rrugën e Selefëve ngase ata vazhdimisht i përçmonin dhe i nënvlerësonin vetet e tyre qoftë haptazi apo fshehurazi. ‘Umeri thoshte: “Kushdo që thotë se është i ditur, ai me të vërtetë është injorant. Dhe kushdo që thotë se është besimtar, ai me të vërtetë është mosbesimtar. Dhe kushdo që thotë se është në Xhenet, ai është në Xhehenem.”

Gjithashtu, nga shenjat e saj është se ai (që posedon këtë dije të padobishme) dështon në pranimin e të vërtetës dhe sillet arrogant para atyre që flasin të vërtetën, veçanërisht nëse ai person konsiderohet para syve të njerëzve se qëndron poshtë atij. Gjithashtu, nga shenjat e saj është se ai (që posedon dije të padobishme) vazhdon të këmbëngulë në të pavërtetën nga frika se mos zemrat e njerëzve do të largohen nga ai nëse ai thotë haptazi se po kthehet tek e vërteta.

Ndoshta këta individë mund të bëjnë autokritikë apo mund t’i nënvlerësojnë vetet e tyre me gjuhët e tyre mu para syve të njerëzve në mënyrë që ata të besojnë se këta janë modest, kokëulur, duke tërhequr kështu lavdërimet e tyre për këtë gjë. Dhe kjo është një nga format më të ndërlikuara dhe më të pakapshme të syfaqësisë (er-rija), sikurse kanë treguar Tabi’inët dhe dijetarët që erdhën pas tyre. Për më tepër, mënyra se si ata i pranojnë me kaq bujë të tilla lavdërime është e tillë që mohon çdo ndjenjë ndershmërie apo sinqeriteti nga ana e tyre. Kjo për shkak se një person me ndershmëri të vërtetë i frikësohet hipokrizisë për veten e tij dhe i druhet mendimit se mund të ketë një përfundim të keq, kurse këta individë janë të preokupuar me pranimin dhe lejimin e lavdërimeve.

Dhe në bazë të kësaj, një nga shenjat që tregon se njerëzit kanë dije të dobishme është se ata nuk mendojnë se kanë ndonjë pozitë apo status të veçantë dhe ata urrejnë me zemrat e tyre çdo lavdërim apo mburrje dhe ata nuk i ngrejnë vetet e tyre me arrogancë mbi asnjë njeri.

El-Hasen (el-Basri) ka thënë: “Fekih (ai që zotëron kuptimin e Fesë) është vetëm ai që tërhiqet larg jetës së kësaj dynjaje, dëshiron jetën e botës tjetër, ka një kuptim të thellë në fenë e tij dhe është vazhdimisht i paepur në adhurimin e Zotit të tij.” [4]

Në një transmetim tjetër ai ka thënë: “Fekih është ai që nuk i armiqëson ata që janë më të lartë se ai, as nuk i nënçmon ata që janë më poshtë tij dhe as nuk kërkon ndonjë çmim për diturinë që ia ka dhënë Allahu.”

Një thënie e ngjashme me këtë të fundit është transmetuar si një nga thëniet e Ibn ‘Umerit (radij-Allahu ‘anhu). [5]

Njëri prej Selefëve ka thënë: “Njeriu që ka dije duhet të hedhë baltë mbi kokën e tij nga përulësia para Zotit të tij.” [6]

Dhe vërtet, sa herë që atij i shtohet dija dhe njohja e Zotit të tij, atij i shtohet frika ndaj Zotit të tij si dhe nënshtrimi dhe përulja para Tij.

Shenjat e Dijes së Dobishme:

Nga shenjat që tregojnë se robi ka dije të dobishme është se ajo e drejton atë kah braktisja e jetës së kësaj dynjaje dhe bukuritë e saj, si dhe largimi nga udhëheqja, fama dhe lavdërimi. Largimi prej tyre, mundimi dhe përpjekja që shpenzon robi për të qëndruar larg prej tyre tregojnë se ai ka dije të dobishme. Dhe nëse ai do të kishte bërë ndonjë nga këto gjëra në mënyrë të paqëllimtë dhe pa dëshirë, atëherë ai do të ndiente një frikë të pamasë se mund të dënohet për këtë gjë ngaqë ai frikësohet se mos ajo (dashuria për të qenë në krye, lavdërimi apo fama) ndoshta është një kurth apo një mashtrim i ngadaltë (që të shpie patjetër në dënimin nga Allahu). Kështu ndodhte me Imam Ahmedin sepse ai frikësohej për veten e tij kur emri i tij bëhej i famshëm dhe i përhapej reputacioni.

Gjithashtu, nga shenjat e dijes së dobishme është se robi nuk pretendon se ka dije, as nuk e përdor atë me mendjemadhësi para dikujt tjetër, as nuk i cilëson të tjerët si injorantë – me përjashtim të atyre që kundërshtojnë Sunetin dhe pasuesit e tij, ngaqë në këtë rast ai mund të flasë kundër tyre nga zemërimi për hir të Allahut e jo për hir të vetes së vet dhe as me qëllim që të ngrejë veten e tij mbi të tjerët.

Kurse ai i cili nuk ka dije të dobishme, interesi i tij i vetëm është që ta përdorë dijen që posedon për të ngritur lart veten e tij tërë mendjemadhësi para njerëzve dhe t’u tregojë atyre vlerën e dijes që ka, ndërkohë që i quan ata injorantë. Qëllimi i tij i vetëm është që t’i nënçmojë ata duke dashur të ngrejë veten e tij para tyre. Kjo është një nga veprat më të ulta dhe më të neveritshme. Ndoshta ai mundet të quajë edhe dijetarët që erdhën para tij si injorantë, neglizhentë dhe harraqë. Dhe kështu, dashuria për veten dhe dashuria për t’u dukur e bën atë që të mendojë me një konsideratë majft të lartë për veten e tij ndërsa mendon me një konsideratë mjaft të ulët për ata që erdhën para tij!

Tek ata që posedojnë dije të dobishme ndodh e kundërta, ngaqë ata mendojnë me një konsideratë të ulët për vetet e tyre ndërsa për dijetarët që erdhën para tyre mendojnë me një konsideratë të lartë. Ata e pranojnë me zemrat dhe shpirtrat e tyre vlerën dhe superioritetin që kanë paraardhësit e tyre mbi ta dhe paaftësinë që kanë ata për të arritur gradën e tyre, e lëre më pastaj të jenë afër tyre.

Sa e bukur ishte përgjigja e Imam Ebu Hanifes [7] kur ai u pyet për Alkamen [8] dhe Esuedin [9] se kush prej tyre ishte më i mirë. Ai u përgjigj duke thënë: “Pasha Allahun, ne nuk mundemi as t’i përmendim emrat e tyre, e si mund të zgjedhim midis tyre?”

Kur përmendeshin vlerat morale të Selefëve, Ibnul-Mubaraku thoshte vargjet e mëposhtme poetike:

“Mos na përmendni përkrah atyre që kanë kaluar,
ngase ai që ecën drejt nuk është njësoj me një të gjymtuar.”

Dhe nëse ky individ me dije të padobishme e ndien se është superior në të folur dhe oratori në krahasim me ata që erdhën para tij, atëherë ai do të mendojë se është gjithashtu superior para tyre në dije dhe në gradë tek Allahu, për shkak se ai paska një vlerë më të madhe se ata që erdhën para tij. Kjo pastaj do ta bëjë atë që t’i përbuzë Selefët dhe t’i akuzojë ata pa i bërë fare përshtypje se ata paskan dituri të vogël. Sidoqoftë, ky injorant nuk arrin ta kuptojë se arsyeja përse Selefët kanë thënë kaq fjalë të pakta ishte për shkak të devotshmërisë dhe frikës që kishin ata nga Allahu. Ata edhe sikur të kishin dashur të flisnin pa pushim dhe të thonin fjalë nga vetja e tyre, ata nuk do të kishin qenë të aftë.”

Fundota:
[1] Sahih: transmetuar nga Ibn Maxheh (n. 254) nga transmetimi i Xhabir bin ‘Abdilah dhe është saktësuar nga Shejkhul-Albani në Sahijhul-Xhami’ (n. 7370).
[2] Keramitët: janë një sekt i devijuar që kanë dalë nga Rafidat, të cilët ndjekin Ebu Se’id Behram el-Henabi që ishte themeluesi i besimit të Karamitëve. Ata besonin se Abdullah bin el-Harith el-Kendi ishte profet dhe e adhuronin atë. Përveç këtij besimi ata kishin edhe besime të tjera të prishura.
[3] Batinijet: Ky është emri që u është dhënë grupit që u ndanë nga Shijat Ismaili. Ata besojnë se i tërë Libri i Allahut është i hapur për ri-intepretim dhe pretendojnë se ai nuk mund të kuptohet nga ana e jashtme dhe prandaj devijuan. Besimet e tyre patën ndikim në lëvizjen Sufiste që pretendonte se Kur'ani ka një kuptim të jshtëm dhe poashtu një kuptim të fshehtë.
[4] Transmetuar nga Ahmedi në ez-Zuhd (fq. 267), Darimi (1/89), Axhurri në Akhlakul-‘Ulema (fq. 74) dhe Ebu Nu’ajmi në Hiljetul-Eulija (2/147) dhe zinxhiri i transmetimit është i mirë (Hasen).
[5] Transmetuar nga Darimi (1/88) si një thënie e Ibn ‘Umerit (radij-Allahu anhu).
[6] Transmetuar nga Axhurri në Akhlakul-‘Ulema (fq. 71) dhe el-Khatib el-Bagdadi në el-Fekih uel-Mutefekkih (2/113) si një thënie e Ejubit dhe zinxhiri i transmetimit është i saktë (Sahih).
[7] Ai ishte Imami i madh, Ebu Hanife Nu’man bin Thabit, Fekihu, Gjykatësi nga Iraku. Ai pa Enes bin Malikun (radij-Allahu anhu) më tepër se një herë. Ai ishte i devotshëm, i ditur dhe i kujdesshëm në kryerjen e veprave të ibadetit. Imam Shafiu ka thënë për të: “Për sa i përket Fik’hut, njerëzit janë të varur nga Ebu Hanifja.” Ai vdiq në vitin 150H.
[8] Ai ishte Alkame bin Kajs bin ‘Abdilah bin Malik bin Alkame en-Nekha’i nga Kufa, Irak. Ai lindi në një kohë kur i Dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem) ishte ende gjallë por nuk mundi ta takonte. Ka qenë një nga Tabi’inët më të mëdhenj dhe ishte një nga Fekihët dhe Muhadithët më të rëndësishëm të Irakut. Ishte një nga studentët më të afërt të Ibn Mes’udit (radij-Allahu anhu) dhe pas vdekjes së tij ka përhapur dijen e tij duke dhënë fetva. Vdiq në vitin 72H dhe thuhet gjithashtu se ai ka vdekur në vitin 73H.
[9] Ai ishte el-Esued bin Jezid bin Kajs en-Nekha’i, një nga shokët e Ibn Mes’udit (radij-Allahu anhu). Nofka e tij ishte Ebu ‘Abdir-Rrahman. Ishte një nga Tabi’inët më të mëdhenj, i besueshëm dhe i ditur. Ai ka transmetuar një numër të madh hadithesh. Vdiq në vitin 74H ose 75H.

Përktheu: Alban Malaj